Πέμπτη 26 Φεβρουαρίου 2015

ΑΤΕΧΝΩΣ / 23 Φλεβάρη 1942: Μια γιορτή που σταμάτησε πριν αρχίσει…


Φλεβάρης του 1918, Ρωσία. Η Μεγάλη Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση έχει επικρατήσει και οι μπολσεβίκοι με επικεφαλής τον Λένιν προχωρούν στο χτίσιμο του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους στον κόσμο. Ένα κράτος που για να ορθοποδήσει και να προασπιστεί τη νέα λαϊκή εξουσία από την ιμπεριαλιστική επιβουλή χρειάζεται στρατό.
Στις 23 Φλεβάρη η Πανρωσική Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή εκδίδει το διάταγμα για την καθολική στρατιωτική εκπαίδευση των εργαζομένων και αργότερα το διάταγμα για την καθολική στρατιωτική θητεία. Από την Κόκκινη Φρουρά που συγκροτήθηκε από ένοπλες ομάδες εργατών, αποτέλεσε τον πυρήνα του Επαναστατικού Κόκκινου Στρατού και στη συνέχεια πλαισιώθηκε από τους στρατιώτες και ναύτες του τσαρικού καθεστώτος που πέρασαν στο πλευρό του επαναστατημένου λαού, γεννιέται ο Κόκκινος Στρατός. Από τότε η 23 Φλεβάρη γιορτάζεται στη Σοβιετική Ένωση σαν η μέρα του Κόκκινου Στρατού.

«ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΑΣ, Μηνιάτικο όργανο της Ομάδας Συμβίωσης». Υπεύθυνος έκδοσης ο Μανώλης Περλορέντζος
«ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΑΣ, Μηνιάτικο όργανο της Ομάδας Συμβίωσης». Υπεύθυνος έκδοσης ο Μανώλης Περλορέντζος

Φλεβάρης του 1942, Ανάφη. Στο πιο απομακρυσμένο νησί των Κυκλάδων, τόπο άγονο, άνυδρο, χωρίς βλάστηση και με λίγους κατοίκους, 220-250 εξόριστοι κομμουνιστές παλεύουν με τις κακουχίες και την πείνα που τους επέβαλε ο ντόπιος και ξένος φασισμός για να τους αποσπάσει «δηλώσεις μετανοίας». Μερικούς μήνες νωρίτερα οι «ελληνικές» αρχές τους είχαν παραδώσει στους γερμανοϊταλούς, παρά το ότι με αλλεπάλληλα υπομνήματα οι εξόριστοι ζητούσαν να αφεθούν ελεύθεροι για να πολεμήσουν τον καταχτητή.

Τον χειμώνα του 1941-42 ο θάνατος και οι αρρώστιες από την πείνα που έφερε ο πόλεμος και ο φασισμός, θέριζαν την ελληνική επικράτεια. Στο ξερονήσι της Ανάφης τα αποθέματα τροφίμων της Ομάδας Συμβίωσης των εξορίστων έχουν τελειώσει. Από την πείνα πάρα πολλοί έχουν πάθει αβιταμίνωση ή έχουν προσβληθεί από άλλες ασθένειες, με αποτέλεσμα λίγοι να είναι αυτοί που μπορούν πια να σταθούν στα πόδια τους. Οι διαμαρτυρίες και οι εκκλήσεις τους για ιατρική περίθαλψη και τρόφιμα φτάνουν στ’ αυτιά του νέου Ιταλού διοικητή των Κυκλάδων που αποφασίζει να επισκεφτεί την Ανάφη.

Οι εξόριστοι θέλοντας να του δείξουν ότι η κατάσταση δεν πάει άλλο μεταφέρουν στο κέντρο του χωριού πάνω σε ράντζα τους ετοιμοθάνατους σκελετωμένους συντρόφους τους. Δίπλα τους συγκεντρώνεται όλο το χωριό.

Οι σκελετωμένοι εξόριστοι πάνω σε ράντζα στο δρόμο του χωριού. Ανάμεσά τους ο Μανώλης Περλορέντζος
Οι σκελετωμένοι εξόριστοι πάνω σε ράντζα στο δρόμο του χωριού. Ανάμεσά τους ο Μανώλης Περλορέντζος

Ο Γιώργης Ζάρκος, εξόριστος στην Ανάφη από την μεταξική δικτατορία γράφει στο βιβλίο του: «Βάλαν, όσοι μπορούσαν να στέκονται ακόμη στα πόδια τους, πάνου σε πάνινα κρεβάτια τους σκελετωμένους. Έγινε μια πομπή που ξεκίνησε απ’ την αστυνομία, τον κεντρικό δρόμο και τους πήγανε και τους ακούμπησαν στην αυλή του διοικητηρίου, Ήταν κάτι πολύ πιο τραγικό από κηδεία με δέκα φέρετρα. Οι σκελετοί ήσαντε του Ελέα, του Αγγελακάκη, του Περλορέντζου, του Γιαννουκάκη. (…) Οι χωριάτες και οι Ιταλοί είχαν όλοι συγκινηθεί. Άλλοι ήταν κίτρινοι από αγωνία και άλλοι δάκρυζαν».1

Ο Ιταλός διοικητής κάτω από την κατακραυγή εξορίστων και κατοίκων δεσμεύεται ότι θα εξεταστούν οι «πιο σοβαρές» περιπτώσεις. Μετά από λίγες μέρες πεθαίνει από την πείνα ο Απ. Αποστολίδης…

Τιμητική φρουρά γύρω από το φέρετρο του Μανώλη Περλορέντζου
Τιμητική φρουρά γύρω από το φέρετρο του Μανώλη Περλορέντζου

Η 23 του Φλεβάρη, μέρα ίδρυσης του Κόκκινου Στρατού γιορταζόταν κάθε χρόνο από τους εξόριστους κομμουνιστές στην Ανάφη και στους άλλους τόπους εξορίας. Εκείνη τη χρονιά και μέσα στις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στο νησί, ο γιορτασμός αποχτούσε άλλον χαρακτήρα. Η αντίσταση του Κόκκινου Στρατού απέναντι στις φασιστικές ορδές του άξονα θέριευε την ελπίδα των απομονωμένων αγωνιστών και γέμιζε με δύναμη και αντοχή τις ψυχές τους.

Οι προετοιμασίες για τη γιορτή ξεκινούν. Ορίζονται οι ομιλητές, μοιράζονται τα ποιήματα, ετοιμάζονται τα τραγούδια, τα σκετς, η χορωδία· ένα γεμάτο καλλιτεχνικό πρόγραμμα. «Τυπώνεται» το πανηγυρικό φύλλο του «Αντιφασίστα» (χειρόγραφη εφημερίδα των εξορίστων της Ανάφης). Στο θάλαμο στήνεται σκηνή, οι τοίχοι στολίζονται με φωτογραφίες και λουλούδια. Όμως αυτό που κάνει περισσότερο τους εξόριστους να αδημονούν να ξημερώσει η μεγάλη μέρα είναι η ―με χίλιους κόπους και κρυφά από τη φρουρά― εξασφάλιση από την Ομάδα πλούσιου φαγητού! Το βράδυ της 22 Φλεβάρη όλα είναι έτοιμα και μόνο λίγες ώρες απομένουν για τη γιορτή, όταν η ζωή του Μανώλη Περλορέντζου σβήνει πάνω στο ράντζο όπου κείτονταν εξαντλημένος από την πείνα. Ο θάνατος του συντρόφου συγκλονίζει την Ομάδα. Το ξημέρωμα φέρνει, αντί για χαρά και αισιοδοξία, βουβαμάρα, δάκρυα και προετοιμασίες για την κηδεία. Τα λουλούδια κατεβαίνουν από τους τοίχους και πλέκονται στεφάνια αποχαιρετισμού…

1 021
Το φέρετρο του Μανώλη Περλορέντζου στα σκαλιά της εκκλησίας

«Όλα πήραν αλλιώτικη όψη στο θάλαμο που θα γινόταν η γιορτή. Χάλασε η σκηνή… αφαιρέθηκαν οι φωτογραφίες που στόλιζαν τους τοίχους. Έμεινε μόνο στη μέση του θαλάμου ένα τραπέζι με την κάσα του Μανώλη μας. Όλοι οι σύντροφοι κάθονταν γύρω γύρω βουβοί, γεμάτοι θλίψη. Κι όταν κανείς σηκωνόταν πατούσε στα δάχτυλα των ποδιών του, προσέχοντας να μη ξυπνήσει τον Μανώλη από τον αιώνιο ύπνο του. Ο πόνος μας δεν περιγράφεται. Είχαμε τη γνώμη πως η ίδια τύχη μας περίμενε όλους. Και όμως τίποτα δεν μπορούσε να λυγίσει την πίστη μας, ότι ο λαός θα φτάσει στην τελική νίκη. Και το παράδειγμά μας θα γινόταν φάρος στον αγώνα του λαού μας για λευτεριά και κοινωνική πρόοδο. Η θυσία μας θα γινόταν παράδειγμα για μίμηση», θα γράψει πολλά χρόνια αργότερα ο εξόριστος Ντίνος Καλτσούνης.2

Ο Μανώλης Περλορέντζος ήταν τυπογράφος, από την Αθήνα όπου έφτασε πρόσφυγας από τη Μ. Ασία. Βρισκόταν στην Ανάφη από την κήρυξη της μεταξικής δικτατορίας της 4ης Αυγούστου του 1936 και ήταν ο υπεύθυνος της εφημερίδας «Αντιφασίστας». Η σορός του εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα στο θάλαμο συνεδριάσεων της Ομάδας, με τιμητική φρουρά στην οποία συμμετείχαν όσοι σύντροφοί του μπορούσαν να σταθούν στα πόδια τους.

Η νεκρώσιμη πομπή. Στο σκέπασμα του φέρετρου διακρίνονται τα αρχικά Ε.Π. (Εμμανουήλ Περλορέντζος)
Η νεκρώσιμη πομπή. Στο σκέπασμα του φέρετρου διακρίνονται τα αρχικά Ε.Π. (Εμμανουήλ Περλορέντζος)

«Ξεκινήσαμε για την ταφή μαζί με όλο το χωριό. Οι νησιώτες πάντα μάς συμπαραστέκονταν σ’ όλες τις εκδηλώσεις μας. Καθώς πηγαίναμε για την εκκλησία, πολλοί Ιταλοί, παρά τη διαταγή που είχαν ήταν να μην κυκλοφορούν έξω την ώρα της κηδείας, ωστόσο τα στρατευμένα εργατόπαιδα της Ιταλίας ανέβηκαν στις στέγες των σπιτιών και χαιρετούσαν το νεκρό μας σε στάση προσοχής. (Η φρουρά των Ιταλών είχε κομματικό πυρήνα). Το πιο τραγικό είναι ότι μέχρι να διαβάσουν οι παπάδες τη νεκρώσιμη ακολουθία λιποθύμησαν πέντε σύντροφοι από την πείνα και την εξάντληση. Έτσι τη μέρα της Μεγάλης Γιορτής θάψαμε τον αξέχαστο σύντροφό μας Μανώλη Περλορέντζο, από την Αθήνα».3

Ο επικήδειος πάνω από τον τάφο του Μ. Περλορέντζου. Τα αναστατωμένα μαλλιά των παρευρισκόμενων δείχνουν ότι φυσάει δυνατός αέρας
Ο επικήδειος πάνω από τον τάφο του Μ. Περλορέντζου. Τα αναστατωμένα μαλλιά των παρευρισκόμενων δείχνουν ότι φυσάει δυνατός αέρας

Την ώρα που το φέρετρο κατέβαινε στον τάφο οι γυναίκες του χωριού πιάνουν τα μοιρολόγια, ενώ η χορωδία μέσα σε κλίμα βαθιάς συγκίνησης τραγουδά επαναστατικά τραγούδια. Σε λίγο όλες οι φωνές ενώνονται σε μια ιαχή που ο δυνατός αέρας την σηκώνει πάνω απ’ τα κύματα του Αιγαίου και την ταξιδεύει όπου μάχεται το φως με το σκοτάδι: «απ’ τα κόκαλα βγαλμένη, χαίρε, ω χαίρε λευτεριά».

Όπως αναφέρει η Μάργκαρετ Κένα στο βιβλίο της: «Ο Αποστολίδης και ο Περλορέντζος ενταφιάστηκαν σε γειτονικούς τάφους. (…) Αργότερα τα οστά των εξορίστων ξεθάφτηκαν σύμφωνα με το έθιμο του νησιού (…)Μια οικογένεια από το νησί έστειλε την κόρη της να τοποθετήσει τα οστά σε «ασφαλισμένο μέρος», τυλιγμένα με το λάβαρο της ομάδας, μέχρι να κτισθεί κάποιος τάφος για να τοποθετηθούν. (…) Τα μέλη της ομάδας συνήθιζαν να την αποκαλούν με το σοβιετοποιημένο παρατσούκλι “Ανούσκα”. (…) Δεν υπάρχουν πληροφορίες που βρίσκονται σήμερα».4


Άποψη του νεκροταφείου κατά την κηδεία του Μανώλη Περλορέντζου
Άποψη του νεκροταφείου κατά την κηδεία του Μανώλη Περλορέντζου

Ακόμα περίπου είκοσι εξόριστοι πέθαναν στην Ανάφη από την πείνα. Σαράντα μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο «Παύλος Μελάς» στη Θεσσαλονίκη και εκτελέστηκαν επειδή αρνήθηκαν να αποδεχτούν την βουλγαρική υπηκοότητα που ήθελαν να τους επιβάλουν οι φασίστες. Άλλοι κατάφεραν να δραπετεύσουν και κατέφυγαν στο βουνό όπου πολέμησαν για τη λευτεριά ενάντια στους καταχτητές. Πολλοί μεταφέρθηκαν σε άλλους τόπους εξορίας ή φυλακίστηκαν, και δεν ήταν λίγοι αυτοί που στη συνέχεια έπεσαν από τα βόλια του φασισμού και της ντόπιας αντίδρασης μπροστά στη μάντρα της Καισαριανής και τόσων ακόμα θυσιαστηρίων, γράφοντας με το αίμα τους από τις πιο ένδοξες σελίδες της ιστορίας του λαού μας στους μακρόχρονους αγώνες του για λευτεριά, προκοπή και κοινωνική δικαιοσύνη.

Ο πόλεμος τέλειωσε με εκατομμύρια θύματα και με τη συντριβή του φασισμού, με την απροσμέτρητη συμβολή του Κόκκινου Στρατού. Και παρά την συνεχή προσπάθεια της ιμπεριαλιστικής προπαγάνδας για παραχάραξη ή, πιο σωστά, για ξαναγράψιμο της Ιστορίας με υποβιβασμό του ρόλου του Κόκκινου Στρατού και της καθοριστικής συμβολής της Σοβιετικής Ένωσης στην έκβαση του πολέμου και τη συντριβή του φασισμού, ό,τι γράφεται με αίμα δεν ξεγράφεται. Ο Κόκκινος Στρατός παραμένει ζωντανό σύμβολο της συνεισφοράς του πρώτου εργατικού κράτους στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού, στην εξέλιξή του.

1) Απόσπασμα από το βιβλίο του Γιώργη Ζάρκου «Ομάδες Συμβίωσης Πολιτικών Εξορίστων Ανάφης – ΟΣΠΕΑ», όπως παρατίθεται στο βιβλίο του Κώστα Γκριτζώνα «Ομάδες Συμβίωσης», εκδόσεις Φιλίστωρ, 2001.
2) Ντίνος Καλτσούνης, γράμμα στο Ριζοσπάστη (22/2/1976)
3) Ντίνος Καλτσούνης, ό.π.
4) Μάργκαρετ Κένα «Η κοινωνική οργάνωση της εξορίας», εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2004
*Οι φωτογραφίες προέρχονται από το βιβλίο της Μάργκαρετ Κένα.

Δευτέρα 23 Φλεβάρη 2015.