Ο Κώστας Βάρναλης συνήθιζε να «απαντά» σε ποιήματα άλλων ποιητών, με αποτέλεσμα, κάθε φορά που συνέβαινε αυτό (όπως στο «Πόλις» του Κ. Π. Καβάφη), ο τυχερός αναγνώστης να απολαμβάνει έναν ιδιότυπο «διάλογο». Κάποιες φορές οι «απαντήσεις» του έπαιρναν την μορφή παρωδίας, όπως για παράδειγμα στο «Η προσευχή του ταπεινού» του Ζαχαρία Παπαντωνίου. Όμως η φαρμακερή πένα του ποιητή δεν περιορίστηκε εντός των ελληνικών συνόρων.
Ο Rudyard Kipling (Ράντγιαρντ Κίπλινγκ) (1) Άγγλος ποιητής και λογοτέχνης, με παγκόσμια φήμη, γεννήθηκε το 1865 στη Βομβάη (Ινδία) και πέθανε το 1936 στο Λονδίνο. Έγραψε ποιήματα, διηγήματα, παιδικές ιστορίες και ταξιδιωτικές εντυπώσεις. Τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ. Από τα πιο γνωστά ποιήματά του (ίσως το πιο γνωστό) θεωρείται το «If» (Αν).
Με το ποίημά του «ο Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, την εποχή της αποικιοκρατίας, δίνει ευγενικές συμβουλές για το πώς θα γίνει καλός χριστιανός, πολιτισμένος και Καλός Πολίτης ο Άγγλος συμπατριώτης του. Αυτός που κατά τη θέληση του Εγγλέζου πλουτοκράτη και για την εξυπηρέτηση των ιμπεριαλιστικών του επιδιώξεων, σκοτώνει, βασανίζει, λεηλατεί […] μα ταυτόχρονα είναι θρήσκος. Για άφεση αμαρτιών, με τη γραφή στο χέρι, πηγαίνει κάθε Κυριακή στην εκκλησία όπου συμμετέχει ‘ψυχή τε και σώματι’». (2)
IF
IF you can keep your head when all about you
Are losing theirs and blaming it on you,
If you can trust yourself when all men doubt you,
But make allowance for their doubting too;
If you can wait and not be tired by waiting,
Or being lied about, don't deal in lies,
Or being hated, don't give way to hating,
And yet don't look too good, nor talk too wise:
If you can dream - and not make dreams your master;
If you can think - and not make thoughts your aim;
If you can meet with Triumph and Disaster
And treat those two impostors just the same;
If you can bear to hear the truth you've spoken
Twisted by knaves to make a trap for fools,
Or watch the things you gave your life to, broken,
And stoop and build 'em up with worn-out tools:
If you can make one heap of all your winnings
And risk it on one turn of pitch-and-toss,
And lose, and start again at your beginnings
And never breathe a word about your loss;
If you can force your heart and nerve and sinew
To serve your turn long after they are gone,
And so hold on when there is nothing in you
Except the Will which says to them: 'Hold on!'
If you can talk with crowds and keep your virtue,
' Or walk with Kings - nor lose the common touch,
if neither foes nor loving friends can hurt you,
If all men count with you, but none too much;
If you can fill the unforgiving minute
With sixty seconds' worth of distance run,
Yours is the Earth and everything that's in it,
And - which is more - you'll be a Man, my son!
Ακολουθεί μεταφρασμένο στα Ελληνικά:
Αν
Αν να κρατάς καλά μπορείς
το λογικό σου, όταν τριγύρω σου όλοι
τάχουν χαμένα και σ' εσέ
της ταραχής των ρίχνουν την αιτία.
Αν να εμπιστεύεσαι μπορείς
τον ίδιο τον εαυτό σου, όταν ο κόσμος
δεν σε πιστεύει κι αν μπορείς
να του σχωρνάς αυτή τη δυσπιστία.
Να περιμένεις αν μπορείς
δίχως να χάνεις την υπομονή σου.
Κι αν άλλοι σε συκοφαντούν,
να μην καταδεχθείς ποτέ το ψέμα,
κι αν σε μισούν, εσύ ποτέ
σε μίσος ταπεινό να μην ξεπέσεις,
μα να μην κάνεις τον καλό
ή τον πολύ σοφό στα λόγια.
Αν να ονειρεύεσαι μπορείς,
και να μην είσαι δούλος των ονείρων
αν να στοχάζεσαι μπορείς,
δίχως να γίνει ο στοχασμός σκοπός σου,
αν ν’ αντικρίζεις σου βαστά
το θρίαμβο και τη συμφορά παρόμοια
κι όμοια να φέρνεσαι σ’ αυτούς
τους δυο τυραννικούς απατεώνες,
αν σου βαστά η ψυχή ν’ ακούς
όποιαν αλήθεια εσύ είχες ειπωμένη,
παραλλαγμένη απ’ τους κακούς,
για νάναι για τους άμυαλους παγίδα,
ή συντριμμένα να θωρείς
όσα σου έχουν ρουφήξει τη ζωή σου
και πάλι να ξαναρχινάς
να χτίζεις μ’ εργαλεία πούναι φθαρμένα.
Αν όσα απόχτησες μπορείς
σ' ένα σωρό μαζί να τα μαζέψεις
και δίχως φόβο, μονομιάς
κορόνα ή γράμματα όλα να τα παίξεις
και να τα χάσεις και απ’ αρχής,
ατράνταχτος να ξεκινήσεις πάλι
και να μη βγάλεις και μιλιά
ποτέ γι’ αυτόν τον ξαφνικό χαμό σου.
Αν νεύρα και καρδιά μπορείς
και σπλάχνα και μυαλό και όλα να τα
σφίξεις
να σε δουλέψουν ξαναρχής,
κι ας είναι από πολύ καιρό σωσμένα
και να κρατιέσαι πάντα ορθός,
όταν δε σούχει τίποτε απομείνει
παρά μονάχα η θέληση,
κράζοντας σ’ όλα αυτά: «ΒΑΣΤΑΤΕ».
Αν με τα πλήθη να μιλάς
μπορείς και να κρατάς την αρετή σου,
με βασιλιάδες να γυρνάς
δίχως απ’ τους μικρούς να ξεμακρύνεις.
Αν μήτε φίλοι, μήτ’ εχθροί
μπορούνε πια ποτέ να πειράξουν,
όλο τον κόσμο αν αγαπάς,
μα και ποτέ πάρα πολύ κανένα.
Αν του θυμού σου τις στιγμές
που φαίνεται αδυσώπητη η ψυχή σου,
μπορείς ν’ αφήσεις να διαβούν
την πρώτη ξαναβρίσκοντας γαλήνη,
δική σου θάναι τότε η Γη,
μ’ όσα και μ’ ότι απάνω της κι αν έχει
και κάτι ακόμα πιο πολύ:
Άνδρας αληθινός θάσαι παιδί μου.
Μετάφραση: Νίκος Καρβούνης (4)
«Ο Βάρναλης, αντίθετα, στην παρωδία του Το «Αν» του Κίπλινγκ, με τις συμβουλές του δείχνει το κυνικό πρόσωπο της ταξικής κοινωνίας, που αλλοτριώνει τον άνθρωπο από κάθε ηθική και κοινωνική αξία»: (5)
Το «Αν» του Κίπλινγκ (6)
Αν ημπορείς την παλαβή να κάνεις, όταν οι άλλοι
σου κάνουνε το γνωστικό κι όλοι σε λένε φταίχτη,
αν δεν πιστεύεις τίποτα κι άλλοι δε σε πιστεύουν,
αν σχωρνάς όλα τα δικά σου, τίποτα των άλλων,
κι αν το κακό που πας να κάνεις, δεν το αναβάλλεις,
κι αν όσα ψέματα σου λεν με πιότερα απανταίνεις,
κι αν να μισείς ευφραίνεσαι κι όσους δε σε μισούνε
κι αν πάντα τον πολύξερο και τον καλόνε κάνεις.
Αν περπατάς με την κοιλιά κι ονείρατα δεν κάνεις
κι αν να στοχάζεσαι μπορείς μονάχα το ιντερέσο,
το νικημένο αν παρατάς και πάντα διπλαρώνεις
το νικητή, μα και τους δυό ξετσίπωτα προδίνεις,
αν ό,τι γράφεις κι ό,τι λες, το ξαναλέν κ' οι άλλοι
γι' αληθινό- να παγιδεύουν τον κουτό κοσμάκη,
αν λόγια κ' έργα σου καπνόν ο δυνατός αέρας
τα διαβολοσκορπά και συ ξαναμολάς καινούριον.
Αν όσα κέρδισες μπορείς να τα πληθαίνεις πάντα
και την πατρίδα σου κορώνα γράμματα να παίζεις,
κι αν να πλερώνεις την πεντάρα που χρωστάς αρνιέσαι
και μόνο να πληρώνεσαι σωστό και δίκιο το ' χεις,
αν η καρδιά, τα νεύρα σου κι ο νους σου εν αμαρτίαις
γεράσανε κι όμως εσύ τα στύβεις ν' αποδίδουν,
αν στέκεις πάντα δίβουλος και πάντα σου σκυμμένος
κι αν όταν φωνάζουν οι άλλοι «εμπρός»! εσύ φωνάζεις «πίσω»!
Αν στην πλεμπάγια να μιλάει αρνιέται η αρετή σου
κι όταν ζυγώνεις δυνατούς, στα δυό λυγάς τη μέση
κι αν μήτε φίλους μήτε εχθρούς ποτέ σου λογαριάζεις
και κάνεις πως τους αγαπάς, αλλά ποτέ κανέναν,
αν δεν αφήνεις ευκαιρία κάπου να κακοβάνεις
και μόνο, αν κάνεις το κακό, η ψυχή σου γαληνεύει,
δικιά σου θά ναι τούτ' η Γης μ' όλα τα κάλλη πού χει
κ' έξοχος θά σαι Κύριος, αλλ' Ανθρωπος δε θά σαι.
ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ
«Υπάρχει και μια δεύτερη προσπάθεια (του Βάρναλη) «παρώδησης» του Κίπλινγκ με το ποίημα «Σταδιοδρομία» από τη συλλογή «Ελεύθερος κόσμος»: (7)
Σταδιοδρομία
Πήδα στη γκιόστρα νιόγαμπρος μ’ αριστερή παντιέρα,
για να χει αξία, σα «μετανοιώσεις», γιόκα, παραπέρα.
Μαύρο να στάζει αίμα και δάκρ’ η κόκκινή σου πένα
Για τη σκλαβιά της αργατιάς, που αφεντικό σ’ εγέννα.
--«Το σήμερά ναι κόλαση, τ’ άβριο παράδεισο. Όλη
του Κάτου Κόσμου η πλατωσιά θα γίνει περιβόλι.
Κοινά τα πάντα: κοπελιές, γη κι ουρανός· και λίγη
δουλειά χωρίς αφεντικό, που να σε σκυλοπνίγει».
Άμα σαρώνει ο πόλεμος τη στάχτην ανθρωπότη
πατριώτης θα σαι στην αρχή και μάβρη οχιά κατόπι.
Κι όταν στο δρόμο άρχος λαός σκοτώνεται απ’ τον ξένο,
του ξένου στάσου τσόγλανος, ντουφέκι αγορασμένο.
Σκότωνε τους αντέλληνες! Σοφά παράτα εκείνα
τα ψεφτοφιλελέφτερα. Τον τύρρανο προσκύνα.
Κι όλο τ’ ανάποδα να λες μ’ αφτά που λεγες πρώτα,
γιατί σε καταλάμψανε, Σαούλ, τα ουράνια φώτα.
--Δε φτάνει να καταφρονάς την άθλια μάζα. Πρέπει
από μωρό να τη στραβώνεις, ήλιο να μη γλέπει,
να μη νογά πουθ’ έρχεται, που πάει, ποιον θα χορτάσει,
σα σκοτωθεί χορεφταράς στου χάρου το γιορτάσι.
--Όλα του κόσμου τα καλά και τα μεγάλα, αιώνες
πολιτισμού, τα φκιάσανε κάθε λαού ηγεμόνες.
Τέχνη, επιστήμες, Ιστορία δικά τους όλα κι όσα
δώσαν στον πίθηκο λαό πατρίδα, θεούς και γλώσσα!
Σ’ αφτά δε θα σταθείς πολύ. Μ’ «εντάξει» το ηθικό σου
παλιούς σου φίλους πρόδινε στο νέο τ’ αφεντικό σου.
Θα κάνεις το στερνό σου σάλτο στα μεσούρανα, όπου
δεν ξεχωρίζει των θεών η μοίρα και τ’ ανθρώπου.
Βαγγέλιο στο να χέρι σου, στ’ άλλο στιλέτο κράτει
και πούλα τον χυδαίο λαό στον ξένο στρατοκράτη.
Πούλα πατρίδα και θεό, φαμίλια κ’ εαφτό σου,
πάνου από κάθε δισταγμό και κάθε νόμ’ ορτώσου!
Μπροστά στο δυνατότερο στη λάσπη ανακυλίσου
και γλύφε του τα δάχτυλα πιότερο απ’ το σκυλί σου.
Ντόπιου και ξένου αφεντικού μπαίγνιο και μπράβος γίνε.
Που ενάντια τους σηκώνει τ’ άρματα, Έλληνας δεν είναι!
Κι όταν ο Κύριος τη στερνή σου πάρει μοσκανάσα,
θα σκέπ’ η γαλανόλεφκη την αργυρή σου κάσα.
Και θα ναι Κυριακή, να κλαιν ολόημερα οι Ελλάδες
και θα σε γράφουν με χρυσά ψηφιά χρυσές φυλλάδες.
(Εδώ τον κλαίει η εθνικοφροσύνη)
--«Λέφτερο πνέμα και συνείδηση άγια, πρώτη ουσία
του Κάτου και τ’ Απάνου Κόσμου, χαίρε Προδοσία!
Αγόρι μου, στα σπλάχνα μου γκορφισταυρό σε κλείνω,
Έλληνα και πρωτέλληνα και πρώτε των Ελλήνω…!»
ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ (8)
Παραπομπές:
- Βιογραφικά στοιχεία του Kipling ΕΔΩ.
- Ηρακλής Κακαβάνης: "Ο άγνωστος ΒΑΡΝΑΛΗΣ και 19 αδημοσίευτα ΠΟΙΗΜΑΤΑ του", εκδόσεις ΕΝΤΟΣ
- Το ποίημα του Kipling από ΕΔΩ.
- Η μετάφραση του Νίκου Καρβούνη από ΕΔΩ.
- Ηρακλής Κακαβάνης, ο.π.
- Η παρωδία του Βάρναλη «Το Αν του Κίπλινγκ» από ΕΔΩ.
- Ηρακλής Κακαβάνης, ο.π.
- Η «Σταδιοδρομία» από το βιβλίο «Κώστας Βάρναλης ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΚΟΣΜΟΣ», εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ
